Dünü ve Bugünü ile 1 Mayıs

1 Mayıs, uluslararası alanda ve birçok ülkede işçi sınıfının ve emekçilerin mücadele günü olarak kutlanır. Tarihine gelecek olursak tabi ki Avrupa Devrimler tarihine göz atmak gerekir.

1789 ile başlayan hareketler, 1830 milliyetçi devrimleri ile yön değiştirirken, 1848 devrimleri ile yeniden özgürlükçü devrim hareketleri doğdu. 1847'de çıkarılan bir On Saat Yasası ile kadın ve genç işçilerin tekstil sektöründeki günlük çalışma süreleri on saat ile sınırlandırıldı.

Karl Marx ve Friedrich Engels'in birlikte yazdığı ve 1 Şubat 1848 tarihinde yayınlanan Komünist Manifesto sonrasında, özellikle Paris’te metal işçileri ve Berlin’de dokumacılar işçi ve zanaatkar lehine hareketleri başlatmış oldular. Fransa ve Almanya başta olmak üzere birçok ülkede ya rejim ya hükümet değişiklikleri oldu. Mesela Fransa'da çalışma süresi 11 saate indirildi. Ancak işçiler lehine kazanımlar çok uzun ömürlü olmadı.

1850'li yıllarda ABD ve İngiltere'de günlük çalışma süresini 10 saate indiren yasalar kabul edildi. Amerikan kongresi 1868'de kamu sektöründe 8 saatlik iş gününü uygulamaya başladı.

Uluslararası Emekçiler Birliği veya bilinen ismiyle Birinci Enternasyonal(1864-1876), 1864 yılında işçilerin Londra’da Saint Martin Salonu’nda gerçekleştirdiği toplantıda kuruldu. Uluslararası işçi dayanışması, çalışma saati, grev, üretim araçlarının özel mülkiyetinin ve sürekli orduların kaldırılması gibi başlıklar 1866 yılından itibaren gündeme alınmaya başlandı. 1866 yılında yasal çalışma süresinin 8 saat olması kabul edildi.

Hemen arkasından ilk işçi yönetimi sayılabilecek Paris Komünü 1871 yılında 70 gün süreyle Paris'i yönetti. Bu süreçte birçok işçi talebine uygun bir yönetim sergilendi. ancak 1880'lere gelindiğinde hala işçilerin 12 saatlik ve 7 günlük çalışma düzeni birçok yerde eylemlere rağmen devam ediyordu.

1884-1886 yılları arasında ABD'de, Fransa'da, Rusya'da 8 Saatlik iş günü talebiyle grevler yapıldı. 1884'te ABD'de Örgütlü Meslekler Federasyonu özel sektör için de 8 saatlik işgünü talebiyle 1 Mayıs 1886 tarihinde ülke çapında grevler ve gösteriler düzenleme kararı ald ve 1 Mayıs 1886 günü ABD'de 10'dan fazla kentte 350 bin dolayında işçinin katıldığı gösteriler yapıldı. O gün olaylar olmasa da devam eden grev ve eylemlerde 3 Mayıs'ta 4 işçi öldü. Protesito için toplanılan 4 Mayıs'ta ise Chicago Haymarket Meydanında (Samanpazarı) kalabalık dağılırken atılan bir bomba ile 7 polis, polisin ateş açması ile 10 işçi öldü. Bu olay sonrası sendika hareketi bastırıldı ve 4 sendikacı idam edildi ve ABD'de işçi hareketleri için gerilemenin başlangıcı oldu.

Amerikan Emek Federasyonu (AFL) 1888 Aralık ayında 8 saatlik işgünü için bir kampanya başlatıp, bu kampanyayı 1 Mayıs 1890'da bir genel grevle tamamlama kararı alsa da bu da başarısızlıkla sonuçlandı.

1889 yılında ise komünist partiler tarafından uluslararası sosyalizm mücadelesini yürütmek amacıyla İkinci Enternasyonal (1889-1916) toplandı. Temmuz 1889'da, Amerikan Emek Federasyonu'nun kararına atıfta bulunularak 8 saatlik işgünü için 1 Mayıs 1890'da bütün dünyada 8 saatlik işgünü için gösteriler düzenlenmesi kararını aldı, bunun üzerine 1 Mayıs 1890'da bütün büyük şehirlerde çok görkemli eylemler düzenlendi.

Devam eden yıllarda her 1 Mayıs eylemlerin tarihi olsa da, birçok ülkede hem giderek işçi haklarında kazanımlar hem de eylemlerde kısıtlamalar devam etti.

Bugün, 1 Mayıs dünya genelinde işçi sınıfının hakları, çalışma koşulları, sosyal adalet ve emek mücadelesinin sembolüdür. Birçok ülkede bu gün, sendikalar, işçi örgütleri ve diğer toplumsal gruplar tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanır. Bu etkinlikler arasında gösteri yürüyüşleri, mitingler, toplu eylemler, seminerler ve paneller bulunur.

Ancak, her ülkede 1 Mayıs'ın kutlanma şekli ve anlamı farklı olabilir. Bazı ülkelerde resmi tatil olarak kabul edilirken, bazılarında ise sadece işçi sınıfı ve sendikalar tarafından kutlanır.

Türkiye'de de 1 Mayıs, işçi sınıfının mücadele günü olarak önemlidir. Ancak Türkiye'de 1 Mayıs, tarihî olarak tartışmalı ve çatışmalı bir geçmişe sahiptir. 1923 yılında 1 Mayıs günü yasal olarak "İşçi Bayramı" ilan edilmiş ise de 1924 yılında 1 Mayıs'ta kitlesel eylemler, 1925 yılında da İşçi Bayramını kutlamak yasaklanmıştır. 1935 yılında 1 Mayıs`a "Bahar ve Çiçek Bayramı" adı verildi ve ücretsiz tatil günü ilan edildi.

1 Mayıs 1977'de, İstanbul Taksim Meydanı'nda gerçekleştirilen işçi mitingi sırasında meydana gelen çatışmada ve izdihamda 35 kişi hayatını kaybetti, bu olaydan sonra 1 Mayıs uzun yıllar kutlanamadı, bu olay hafızalarda Kanlı 1 Mayıs olarak anılmaktadır.

22 Nisan 2009 tarihinde TBMM'de kabul edilen yasa ile 1 Mayıs resmi tatil ilan edilmiştir. 2010 yılında ise ilk kez Taksim Meydanı'nda kutlamalara izin verilmiştir. 2011 ve 2012 yıllarında da Taksim Meydanı'nda kutlamalar yapılmış ise de 2013’te meydandaki inşaat gerekçe gösterilerek kitlesel kutlamalara izin verilmedi. Anayasa Mahkemesi 2014 ve 2015’te Taksim’deki 1 Mayıs kutlamalarının yasaklanmasıyla ilgili 12 Ekim 2023’te hak ihlali kararı verdi ancak 1 Mayıs 2024'te de Taksim yasağı devam etti.