Eski Türk Yazıtları

Yenisey Yazıtları

Yazıtların 6. ve 7. yüzyıllar arasında yazıldığı genel olarak kabul edilse de, 8. hatta 9. yüzyılda yazıldığı ileri sürülmektedir.

Yenisey Yazıtları, Moğolistan’ın kuzeyinde, Yenisey Irmağı boyunca bugünkü Hakasya ve Tuva sınırları içerisindeki yaklaşık olarak 250 civarında olan en eski Türkçe yazıtlardır. Hangi boylarca dikildiği belli olmamakla birlikte daha çok Kırgızlar tarafından dikildiği kabul edilir.

Genellikle mezar taşı olan ve isim, yaş ve yaşamları anlatan bu yazıtlar birkaç kelime veya çoğunlukla 5-10 satırlıktır. Dikiliş tarihleri de tam olarak belli değildir.

Çoyr Yazıtı

II. Göktürk Kağanlığı döneminde yazılan 6 dizelik bir taş olarak bulunan, tarihi bilinen en eski Türk yazıtıdır. İçeriği Türklerin mal-mülklerini bırakıp İlteriş Kağan'ın kağanlığını tanıyarak mutluluk içinde yaşayacaklarını öğütlemesidir.

Orhun Yazıtları

II. Göktürk Devleti döneminde yazılan yazıtlardır. Yazıtlardan ilki Bilge Tonyukuk yazıtıdır, 720 - 725 yılında yazıldığı kabul edilir ancak diğer iki yazıttan 350 km uzaktadır ve diğer iki yazıt kadar ünlü değildir. Vezir Tonyukuk tarafından diktirilen yazıtta bu döneme ait olaylar, bağımsızlık için çekilen sıkıntılar, verilen mücadeleler ve başarılar anlatılır.

Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin adına dikilen iki büyük yazıt ise yine aynı döneme aittir. Kül Tigin Yazıtı 731-732 yılında, Bilge Kağan Yazıtı 734-735 yılında yazılmıştır. Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtları Moğolistan'daki Orhun Irmağı yakınlarında, Koço Çaydam gölünün civarındadır. Yazıtlar arasındaki uzaklık 1 kilometre kadardır.

Bilge Kağan yazıtında Kağan'ın yaptığı hizmetler, dağılmış ve parçalanmış bir millete kağan olduğu, ölmek üzere olan milleti Tanrı’nın lutfu ile canlandırdığı belirtilmiş ve öğütler verilmiştir.

Kül Tigin Yazıtı II. Doğu Türk Kağanlığı’nı kuranların hayatı ve mücadeleleri ile o bölgede yaşayan Türkler’e çeşitli uyarılar, kendilerini bekleyen tehlikeler, Türk Kağanlığı’nın birlik ve beraberlik içinde bulunması gerektiğini belirten yazıttır.

2008 yılından sonra Moğolistan'ın Karakurum şehrine 50 km uzaklıkta Orhun Yazıtları Müzesinde sergilenmektedir.

#bilimselbilgisel #bilgiselbilimsel #bilim #bilgi #türk